Người dùng ấm tử sa ngày nay, có lẽ đều khá dị ứng khi nghe từ “điều sa”. Họ thích nghe những “lời có cánh” như: chiếc ấm này hoàn toàn là đất nguyên khoáng, cầm quặng về nghiền ra, trộn nước rồi làm thành ấm.
Nhưng sự thật là, tất cả những chiếc ấm bạn cầm trên tay, đều là ấm điều sa.
Đúng vậy, mọi loại đất tử sa đều phải tiến hành điều sa trong khâu luyện đất, càng đất tốt càng phải điều sa, và đây cũng là bước quan trọng, đầy thần bí trong mục luyện đất tử sa.
Khi luyện đất, người ta sẽ dùng một đồ vật như cái sàng để chia tách những hạt mịn nhỏ (gọi là nước – bùn) và những hạt lớn và cứng hơn (gọi là sa – cát). Những hạt lớn sẽ được chia theo kích cỡ số mục như 60 mục, 40 mục, 24 mục…và chúng không thể phân bố đều (một dạng giống hòa tan) trong nước. Còn lại những hạt rất nhỏ và mịn, là loại hạt có thể phân bố đều trong nước tạo thành một hỗn hợp lỏng. Lúc này người ta không trực tiếp lôi những hạt to ấy ra để trộn nước luyện thành đất làm ấm, bởi lẽ như vậy sẽ khó làm ra thành phẩm: hoặc là hiệu quả thẩm mỹ của ấm sau nung rất tệ, nung bị biến dạng, khó coi, hoặc là ấm sẽ không giữ được nước trà (nước ngấm qua thành ấm). Do vậy sẽ cần có một người thầy dạy bạn tỷ lệ phối trộn giữa bùn và cát, để đáp ứng các nhu cầu chế tác và tính thẩm mỹ của ấm. Có những đất sẽ tăng tỷ lệ cát, có những đất tăng tỷ lệ bùn, khiến nó thể hiện được rất nhiều loại cảm giác hạt và vẻ đẹp riêng khác nhau.
Quá trình này chính là điều sa. Và không một chiếc ấm nào sử dụng đến 100% cát.
Kích thước của hạt cát, tỷ lệ giữa cát – bùn sẽ ảnh hưởng đến màu, độ bóng nhuận của ấm sau nung; cùng với thời gian trôi đi, một vài hạt cát sẽ nổi lên, tạo ra sự biến hóa kỳ diệu. Do vậy đây là một bước thần bí nhất trong quá trình luyện đất. Có rất nhiều loại đất vì bị mất công thức mà chỉ luyện được một mẻ, không luyện thêm được nữa.
Loại điều sa bên trên bạn vừa xem, là điều sa giữa cùng 1 cục đất. Ngoài ra ta còn có điều sa cùng một loại đất hoặc điều sa khác loại đất. Đây cũng là điều mà mọi người thường đọc được về điều sa. Việc điều sa này được áp dụng nhiều trong quá trình luyện đất. Ví dụ như tử nê có đất non và đất già. Trong quá trình nghiền, đất non dễ bị nghiền vụn và ra được không ít bùn (hạt rất nhỏ). Đất già thì đạt tỷ lệ nghiền vụn thấp hơn (vì bản chất đất cứng hơn) nên ta sẽ thu được rất nhiều cát (hạt to và cứng).
Đất già còn đỡ hơn một chút, vì nó dễ tạo hình, chế tác hơn. Đất non thì do khả năng chống đỡ kém (do ít hạt cứng), rất dễ biến dạng trong quá trình nung, nên người ta thường cho một phần cát của đất già vào đất non, để nâng cao cảm giác hạt của đất và để dễ làm hơn.
Như 2 chiếc ấm giáng ba nê bên dưới, chiếc bên trái là 16 mục, chiếc bên phải là 30 mục. Tỷ lệ cát của 2 chiếc ấm này là 55% và đã mang lại cảm giác hạt rất mạnh mẽ rồi. Nếu ai nói rằng ấm của họ 100% là cát thì đúng là điều không tưởng, nghe đến đây chỉ còn biết cười trừ.
Ảnh minh họa ấm được điều sa