Tuyến đường Trà Mã Cổ Đạo
Theo lịch sử ghi lại, nguồn gốc của việc trà Trung Quốc lan truyền ra nước ngoài có thể tìm về thời kỳ Nam Bắc Triều. Lúc đó, thương nhân Trung Quốc ở biên giới Mông Cổ đã đưa trà sang Thổ Nhĩ Kỳ bằng việc đổi trà để lấy đồ đạc. Vào thời kỳ Tùy Đường, việc giao dịch vùng biên ngày càng nở rộ, cùng với con đường Tơ Lụa được khai thông, trà Trung Quốc được giao dịch theo phương thức đổi trà – ngựa, đi qua Hồi Hột, Tây Vực để đến các nước Tây Á, Bắc Á và Ả Rập Xê Út, qua Xibia, cuối cùng đến Nga và các nước châu Âu.
Từ đời Đường, tầng lớp thống trị tích cực sử dụng thủ đoạn khống chế giao dịch trà – ngựa. Vào năm 756 (năm Chí Đức Đường Túc Tông), mở ra cánh cửa cho việc trao đổi ngựa – trà ở chợ trà Khu Mã vùng Hồi Hột Mông Cổ.
Đến thời kỳ Bắc Tống, việc giao dịch trà – ngựa chủ yếu diễn ra ở khu vực Thiểm Tây – Cam Túc, trà dùng để giao dịch lấy từ Tứ Xuyên, và đặt cơ quan chuyên doanh trà – ngựa ở Thành Đô, Tần Châu (tức Thiên Thủy Cam Túc ngày nay).
Đến thời Nguyên, quan phủ hủy bỏ chính sách dùng trà – ngựa trị biên được thực thi từ đời Tống. Đến đời Minh lại khôi phục chính sách trà ngựa và tăng cường mức độ của nó, lấy đó làm biện pháp quan trọng để thống trị các dân tộc khu vực Tây Bắc. Đến năm Hồng Vũ Minh Thái Tổ, một con ngựa thượng hạng đổi được nhiều nhất 120 cân trà, thị trường giao dịch trà – ngựa diễn ra rất sôi động. Tới thời Thanh, chính sách dùng trà – ngựa trị biên trở nên lỏng lẻo, những nhà kinh doanh tư nhân nhiều lên, số lượng ngựa thu về ít trong khi mất nhiều trà. Đến năm Ung Chính 13 của triều Thanh, chế độ giao dịch trà – ngựa được chấm dứt.
Chế độ giao dịch, trị biên bằng trà – ngựa bắt đầu từ thời Tùy Đường, kết thúc ở đời Thanh, trải qua gần một nghìn năm lịch sử.
Chế độ giao dịch Trà Mã
Theo cuốn “Đồ giải Trà Kinh” – Đường Dịch.
